Verkondig vooral niet dat vroeger alles beter was

Mediacriticus Geert Buelens te gast bij studenten Journalistiek

“De enige manier om het Kerstessay over de situatie van de media gepubliceerd te krijgen, was door een maffia-term te gebruiken. Dat vonden ze ook bij de krant geweldig, want als je dat niet hebt dan word je eigenlijk niet opgemerkt.” Vlaams dichter, essayist, columnist en hoogleraar Geert Buelens was op vrijdag 29 oktober gastspreker op de campus Dansaert voor de studenten Journalistiek van de VUB en de Erasmushogeschool.

Het bekende Kerstessay van Buelens werd rond Kerstmis vorig jaar gepubliceerd in De Standaard. Heel wat mensen waren het oneens met hem, maar toch viel het op dat er ook positief werd gereageerd. Er waren, zo zei hij, drie soorten reacties. Aan de ene kant had je de mensen die ontzettend boos waren en behoorden tot het kamp der negationisten. Meestal waren dit mensen met een leidinggevende positie in de media. Aan de andere kant waren er ook de reacties van journalisten op de vloer en die waren meestal gematigd positief. Tenslotte had je ook nog de extreme lof en die kwam meestal van oud-journalisten. Mensen die intussen met pensioen waren gegaan of die om verschillende redenen maar vaak uit ontgoocheling over hoe het er in hun vak intussen aan toeging, de journalistiek hadden verlaten.

Deze verschillende categorieën zeggen veel over de kern van het debat van vandaag. Mensen die de journalistiek achter zich hebben gelaten om principiële of leeftijdsgebonden redenen voelden zich gesteund toen Buelens de media analyseerde, mensen die vandaag de macht hebben in de media voelden zich er min of meer door aangevallen. Wat niet onterecht was, want daar deed hij het uiteindelijk om. De journalisten op de werkvloer herkenden de kritiek, maar wilden deze tegelijk ook nuanceren. En dat is één van de eigenschappen van de media die Buelens in zijn essay heeft aangeklaagd en die hij tegelijk ironisch en misschien wel cynisch heeft bewezen. Je kan vandaag eigenlijk alleen maar een debat tot stand brengen in de media als je schreeuwt en overdrijft. En dat heeft hij gedaan, want als hij niet had overdreven was het ook niet gepubliceerd. Of misschien wel, maar dan niet 8000 woorden lang en vier dagen prominent mét aankondiging op de voorpagina.

Vroeger was het vooral anders en dat is ook waarom Buelens zoveel positieve reacties heeft gekregen van oud-journalisten. Zij ervaren dat hun journalistieke zeden en gewoonten vandaag niet meer bestaan. Maar is wat er vandaag bestaat automatisch goed omdat het hoort bij onze tijd of is er dan toch een probleem ? Buelens denkt dat er een probleem is maar dat het wel één is van onze hele samenleving. In bijna alle discussies en op bijna alle niveaus vormen kijkcijfers en getallen het begin en het einde van elk debat.

Onlangs verscheen er in De Standaard een recensie van auteur Tom Naegels over vier mediakritische boeken. Volgens hem geeft het feit dat er nu vier zulke boeken tegelijkertijd verschijnen aan dat de media-omerta, zoiets van maffia-achtige zwijgplicht in het journalistieke bestel, vandaag niet meer lijkt te bestaan. Je moet een titel en een frame hebben dat iets spectaculairs in zich draagt, want als je dat niet hebt dan word je eigenlijk niet opgemerkt en veroordeeld tot mediakritiek op je eigen weblog. Het probleem van de media is dat zij de enige verbindingsschakel zijn tussen de samenleving. Als je in dat weefsel een impact wil hebben dan moet je in zekere zin collaboreren, en dat doet Buelens ook door maffiatermen te gebruiken.

Vlaanderen versus Nederland

Buelens had het in zijn toespraak ook over de manier waarop de Vlaamse mediamacht in Nederland toeneemt. Peter Vandermeersch, die sinds september aan de slag is als hoofdredacteur van het NRC-Handelsblad, wil met deze krant een vernieuwende weg op gaan. Hij trof er een onwaarschijnlijk reservoir van journalistiek talent aan, maar de mentaliteit die nodig is om een krant in de 21^ste eeuw rendabel te houden, ontbrak nog. Vandermeersch wil niet dat het NRC een oude zakkenkrant blijft. Het moet ook een jonge zakkenkrant worden. En dat betekent niet alleen dat hij een jonge dynamisch website wil, hij wil ook afdoen met de ambtenarenmentaliteit en met denken dat stukken saai mogen zijn omdat ze toch maar op pagina 14 komen. Een van de meest ingrijpende veranderingen die Vandermeersch sinds zijn komst heeft doorgevoerd, is dat hij een nieuwe webmaster heeft aangesteld voor NRC. En dat was volgens Buelens een goede beslissing want de website was zo saai dat zelfs hij er nooit naartoe surfte.

Er is een paar weken geleden ook een email van Peter Vandermeersch gelekt via de Nederlandse blog GeenStijl waarin hij externe kritiek op het NRC-beleid uit. GeenStijl is in Nederland zo beroemd, dat ze intussen een eigen televisiezender hebben. GeenStijl staat voor een nieuwe vorm van dynamiek in de media. Beschaving is niet hun hoofddoel, wel om zich heen schoppen en rel maken. Buelens verdenkt er Vandermeersch van dat hij die mail zelf naar GeenStijl heeft gelekt. Met een achtergrond als Vandermeersch- Marketeer van het Jaar- is dat gewoon wat je moét doen. Iedereen praatte erover en het haalde uiteraard ook het nieuws in Vlaanderen. Op die manier maakt Vandermeersch van een krant dat een traditioneel nieuwsmedium was een merk. En dat zijn alle media van vandaag geworden: merken. Het moet gedaan zijn met denken dat in de jaren ´60 alles beter was. Die jaren ´60 komen nooit meer terug, want vandaag is een nieuwe tijd. We zullen het met deze tijd moeten doen, of we ervan houden of niet

Dit artikel werd gemaakt in opdracht van Erasmushogeschool Brussel.